Michelangelo Merisi da Caravaggio

Michelangelo Merisi da Caravaggio, geboren in september 1571, is een van de meest bekende schilders uit de Barok. Later werd hij bekend als ‘Caravaggio’, een plaats in Noord-Italië waar hij een groot deel van zijn kindertijd heeft doorgebracht. Hij verloor op jonge leeftijd zijn vader aan de pest en kort daarna toen Caravaggio dertien was overleed ook zijn moeder. Hij vertrok naar Milaan om in de leer te gaan bij de bekende schilder Simone Peterzano, die op zijn beurt in de leer was geweest bij de schilder Titian. De gangbare manier van schilderen in die tijd was Maniërisme, gekenmerkt door elegantie, overdreven geproportioneerde lichamen en ingewikkelde composities. Peterzano was echter meer geïnteresseerd in realistische schilderkunst en legde derhalve daar de focus op in zijn lessen aan Caravaggio. Dit gaf Caravaggio de unieke mogelijkheid om vrijer te schilderen, zonder enige belemmering door het destijds heersende ideaal. 

Niet lang na het voltooien van zijn vier jaar in de leer bij Peterzano vertrok Caravaggio in 1592 naar Rome. Daar was een grote vraag naar schilderijen, niet alleen om de ontelbare kerken en paleizen te vullen, maar ook om de opkomst van het Protestantisme tegen te gaan. De Katholieke kerk wilde niet alleen zijn volgelingen behouden maar ook meer nieuwe kerkgangers aantrekken, daarom was het van uiterst belang om de manier van schilderen te innoveren. Caravaggio, met zijn natuurlijke en onbeschaamde schilderstijl, leek goed opgewassen tegen deze taak. Hij maakte snel naam voor zichzelf in Rome, maar hulde zich tegelijkertijd in controversie. Caravaggio was rebels, rusteloos en vurig, iemand die de schaduwkant van het leven niet ontkende.

Dit kwam duidelijk tot uiting in zijn realistische manier van schilderen. In plaats van het verbergen van menselijke gebreken, schilderde hij mensen zoals ze waren, het feit benadrukkend dat de mensheid niet smetteloos is. Zijn modellen waren mensen van de straat: prostituees, bedelaars en wezen, hij plaatste hen in de religieuze verhalen. Hij schilderde alles, ook hun vieze nagels, rimpels en gescheurde kleren, hij verbloemde niets. Dit werd niet altijd geapprecieerd door de kerk en hij moest meerdere schilderijen opnieuw maken. Caravaggio’s werk had, ondanks de kritiek, echter wel het gewenste effect: hij schilderde de Katholieke waarden in een taal die de gewone mens kon begrijpen. Niet gehuld in hemelse superioriteit, maar geaard en herkenbaar.

Caravaggio staat ook bekend om zijn uitvergrote gebruik van ‘chiaroscuro’; een sterk contrast tussen donker en licht. Hij verduisterde de schaduwen en versterkte het licht, waardoor werd gezegd dat hij “de oscuro [schaduw] in chiarscuro bracht”. Het maakte zijn schilderijen meer drie-dimensionaal, benadrukte de ruimte en de vorm en gaf het net dat extra vleugje drama. Hij was ook een meester in het distilleren van het meest sprekende moment uit een bepaalde scene, hierdoor waren zijn schilderijen zeer expressief en emotioneel. 

Caravaggio werkte het liefst direct op het doek en maakte eigenlijk nooit eerst tekeningen en studies. Dit past bij zijn realistische manier van schilderen: hij geeft je het leven zoals het is, in het moment. Zijn kenmerkende stijl leidde zelfs tot een naar hem vernoemde stroming ‘Caravaggisme’. Ook in Nederland was er een beweging van schilders die zijn stijl volgden, ‘de Utrechtste Caravaggisten’, wiens werk later belangrijk studiemateriaal vormde voor schilders als Frans Hals, Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer. 

De intensiteit van en het drama in zijn schilderijen, vertaalde zich ook naar zijn eigen leven. Zijn leven was een aaneenschakeling van schandalen, wat leidde tot meerdere arrestaties en vluchtpogingen van Caravaggio. In 1606 werd hij veroordeeld tot de doodstraf door onthoofding na het vermoorden van een man in een duel. Hij vluchtte toen naar Naples, Malta en Sicilië, waar hij gelukkig ondanks zijn reputatie nog steeds veel schilder opdrachten kreeg. Gedurende deze periode ging Caravaggio’s mentale gemoedstoestand achteruit, wat te zien is in zijn werk. Zijn stukken werden steeds donkerder en gewelddadiger, met een opvallende hoeveelheid afgehakte hoofden, wat weer terugslaat op zijn eigen veroordeling. Hij keerde terug naar Naples in 1609, waar hij het veelbelovende nieuws kreeg dat de paus in Rome hem wellicht een pardon zou willen geven. Helaas heeft hij Rome nooit bereikt ; hij overleed in 1610 onderweg naar deze stad, hoogst waarschijnlijk aan lood-vergiftiging.

Caravaggio’s invloed is vandaag de dag nog steeds voelbaar: zijn gebruik van licht wordt bewonderd door vele theater- en filmmakers en zijn onbeschaamde en directe manier van schilderen roert nog steeds een ieder die zijn schilderijen bekijkt. Zijn boodschap dat het leven niet perfect is en dat het bestaat uit licht en donker is nog steeds relevant.